ادب، شرط بندگی |‌ چگونه به آداب ارتباط با اولیای الهی مؤدب شویم؟

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ دیدار و ارتباط با آنها که پس از خداوند در بالاترین مرتبه احترام قرار دارند، یعنی رسول خدا (ص) و اهل‌بیتش (ع)، نیازمند ادب و آدابی است؛ ادب و آدابی که از معنای روزمره ادب فراتر می‌رود و نیازمند درک دقیق از مقام والای آن بزرگواران است؛ به همین خاطر چه آنها که سعادت دیدار در زمان حیات زمینی ایشان را داشته‌ا‌ند و چه ما که در روزگار نبودنشان زندگی می‌کنیم و از زیارت حرم‌های مطهرشان بهره‌مند هستیم، لازم است برای رسیدن به این مقام معرفتی تلاش کنیم و به آداب ارتباط با اولیای الهی مؤدب شویم. در ادامه آموزش انواع ادب، در این گزارش، مراتب ادب در برابر ائمه اطهار (ع) و اولیای الهی را بررسی خواهیم کرد.

رفتار سنجیده و آداب پسندیده

علامه طباطبایی (ره) در تفسیر گران‌سنگ المیزان به بیانی دیگر به تعریف ادب پرداخته، می‌گوید: «ادب، هیئت زیبا و پسندیده است که طبع و سلیقه چنین سزاوار می‌داند که هر عمل مشروعی چه دینی باشد، مانند دعا و امثال آن و چه مشروع عقلی باشد، مانند دیدار دوستان بر طبق آن هیئت واقع شود. به‌عبارت دیگر ادب عبارت است از ظرافت عمل» (تفسیرالمیزان، ج۶، ص۲۵۶).

ایشان در این تعریف دیگرگون از واژه‌های سلیقه و ظرافت عمل در رفتار با دیگران استفاده کرده‌اند. این همان نکته‌ای است که ما باید در محضر اولیای الهی آن را به‌کار بگیریم و مزین به آدابی که با سلیقه تمام و دقت و ظرافت چیده شده است، با آن بزرگان ارتباط بگیریم؛ ارتباطی که شاید نخستین سنگ‌بنای آن درک حضور است؛ حضور در محضر انسان اعلی که رفتار سنجیده و آداب پسندیده، موردنیازش است.

سوره‌ای برای آموزش ادب

خوب است بدانیم که یکی از آموزه‌های قرآن برای انسان‌ها، ادب است و ما با خواندن سوره حجرات، می‌توانیم با مراتب و انواع آن آشنا شویم؛ ادبِ رعایت دین‌ا...، ادب محضر رسول خدا (ص)، ادب برخورد با خلق‌ا. به همین خاطر این سوره منبع خوبی برای آموزش شاخص‌های ادب در محضر رسول خدا (ص) و اهل‌بیت (ع) است؛ چنان‌که در آن می‌خوانیم: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا و رسولش [در هیچ کاری]جلو نیفتید و از خدا بترسید؛ بی‌گمان خدا شنوای داناست». (سوره حجرات، آیه یک).

در این آیه به پیشی نگرفتن از پیامبر (ص) در همه مراتب، چه در عمل و چه در دستورات الهی، اشاره شده است. درباره شأن نزول این آیه نکات متعددی مانند تصمیم‌گیری برخی افراد در امور جلوتر از پیامبر ذکر شده است؛ آموزه‌ای که به یکی از مراتب ادب و معیاری درباره ارتباط با اولیای الهی تبدیل شده است.

آموزه‌ای برای وقت حضور

رهبران الهی، تمام انبیا و امامان و جانشینان برحق آن بزرگواران به‌خصوص حضرت محمد (ص) و اهل‌بیت ایشان، دارای مقام مخصوصی هستند که باید رعایت آداب در محضر آنان را کرد؛ آدابی که به رفتار و گفتار ما در محضر این بزرگان توجه کرده و برای آن، متر و معیاری تعریف کرده است.

خوب است بدانیم دیگر آدابی که در سوره حجرات آمده است، درباره نحوه سخن گفتن است؛ آنجا که می‌خوانیم: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید! (در گفت‌و‌گو با پیامبر) صدایتان را بلندتر از صدای پیامبر نکنید و آن‌گونه که با یکدیگر بلند گفت‌و‌گو می‌کنید، با پیامبر بلند سخن مگویید! مبادا (به‌خاطر این بی‌ادبی) اعمالتان نابود شود و شما آگاه نشوید» (حجرات، آیه ۲). آموزه‌ای که در آداب زیارت حرمین شرفین نیز در وقت خواندن زیارت‌نامه با صدای آرام آمده است.

در ادامه حتما بخوانید بررسی شیوه و ادب زیارت امام‌رضا(ع) از زبان حجت‌الاسلام‌والمسلمین رفیعی | به نام امام رضا(ع) گره‌گشایی کنیم

درودی که مختص اوست

اما دیگر ادب مختص به رسول خدا (ص) و خاندانشان، درود و سلام فرستادن در وقت ذکر نام مبارک ایشان است؛ درود و سلامی که قرآن، فرمان آن را صادر کرده است و پیش از ما خداوند و فرشتگان رعایتش می‌کنند. در این باره می‌خوانیم: «إِنَّ ا... وَمَلَائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِیمًا؛ همانا خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود و رحمت می‌فرستند.‌ای اهل ایمان! بر او درود فرستید و آن‌گونه که شایسته است، تسلیم او باشید». (سوره احزاب، آیه ۵۶).

ادب و درودی که تنها محدود به آوردن نام ایشان به زبان نیست و آن‌چنان که در تفاسیر آمده است، درکنار نام پیامبر، ذکر صلوات مهم است. رسول خدا (ص) در این‌باره فرمودند: «هرکه در کتاب و نوشته‌اى بر من صلوات فرستد، تا آن صلوات در آن نوشته باقى است، براى او پاداش خواهد بود» (تفسیر روح‌البیان، ذیل تفسیر آیه).

حضوری که ادب می‌خواهد

هرچند این آموزه‌ها در دروان حیات این بزرگان ذکر شده است، پس از آن و در وقت زیارت بقاع متبرکه ایشان و خاندان مبارکشان نیز لازم‌الاجراست؛ آن‌چنان که می‌دانیم، آنها حی و زنده هستند و سلام ما را هم می‌شنوند و هم پاسخ می‌گویند. خوب است بدانیم که به عقیده کارشناسان، زیارت مرقد مطهر رسول خدا (ص) و خاندان مطهر ایشان و بزرگانی که به آنان منسوب هستند، یکی از مراتب ادب است؛ ادبی که آدابی دارد.

آدابی که بخشی مختص ظاهر هستند؛ مانند پاکیزگی لباس و طهارت و بخشی به رعایت حرم آن بزرگان مربوط است؛ مانند خواندن اذن دخول و برخی هم مختص رفتار در هنگام زیارت است؛ مانند نحوه خواندن زیارت‌نامه و رعایت حق‌الناس و... مجموعه‌ای که ما تحت عنوان آداب زیارت از آن یاد می‌کنیم؛ آدابی که شرط قبولی همه آنها حضور قلب و ارتباط معنوی با آن بزرگان است.